Het is 1 oktober en we zijn al vroeg op weg naar Mesa Verde National Park, beroemd om de overblijfselen van de Anasazi cultuur waaronder de 'cliff dwellings': rotswoningen.
We slaan naar rechts de 160 af en komen na een stukje rijden bij de parkingang. De golden eagle doet weer zijn werk en we krijgen een mooie brochure over Mesa Verde mee. Vervolgens wacht ons een rit over een steeds hoger voerende kronkelweg en het is al snel duidelijk waarom de Spanjaarden dit gebied Mesa Verde noemden: de groene hoogvlakte. Hoewel, nu is het meer een gele, rode, paarse hoogvlakte want veel bomen hebben zich in deze herfstkleuren getooid.
Na 15 mile komen we bij het bezoekerscentrum. Normaal kun je alleen maar boeken voor een begeleid bezoek aan één van de twee belangrijkste bezienswaardigheden, Balcony House of Cliff Palace, maar omdat het niet druk is kunnen we ze allebei bezoeken. Toen al weer jaren geleden mijn interesse voor de Amerikaanse geschiedenis ontwaakte vond ik in een antiquariaat in Amsterdam het boek 'De eerste Amerikaan' van C.W. Ceram uit 1971.
Een boek met veel hartstochtelijke verhalen over de raadsels rond de oudste bewoners van de nieuwe wereld. Een aantal van deze verhalen gaat over Mesa Verde. Ceram beschrijft de ontdekking van de dorpen van de Anasazi, de theorieën over het ontstaan van deze dorpen en hoe deze Anasazi geleefd moeten hebben, alsmede alle gissingen over de redenen waarom deze Anasazi hun dorpen verlieten en aan het einde van de twaalfde eeuw wegtrokken - in het tijdsbestek van enkele generaties - en in het niets leken op te lossen. De Anasazi hadden hier ruim zeven eeuwen geleefd.
Niet alleen beschrijft Ceram met vuur deze geschiedenis maar in het boek staan ook enkele zwart-wit foto's van Cliff Palace, die een heel mystieke indruk maken. Ik wat nerveus dat datgene waar ik me zoveel van voorgesteld heb in de werkelijkheid misschien tegenvalt. De fantasie kan grenzenloos zijn, maar de werkelijkheid heeft zijn grens.
Rotspaleis
We rijden over de Chapin Mesa road naar Cliff Palace. We begeven ons naar het punt waar we moeten wachten op de ranger die ons zal begeleiden. Vanaf dat punt hebben we al een fraai zicht op Cliff Palace dat daar beneden ons onder het overhellende rotsdak tegen de bergwand ligt. Het dorp ziet er spectaculair uit, het overtreft de foto's uit Ceram's gelukkig.
De ranger komt - een jonge knul met een paardenstaart die zoals later blijkt boeiend kan vertellen - en neemt onze groep mee naar het Palace. Een lange kronkelige afdaling langs stenen trappen en rotspaden. De ranger vraagt aan de mensen die langs hem de trap af lopen waar ze vandaan komen, bijna allemaal zijn het Amerikanen en hij is verrast twee Dutchies te ontdekken.
Ik vraag me af hoe de veeboer Richard Wetherill zich gevoeld zal hebben toen hij in 1892 dit rotspaleis ontdekte. Niet zo maar een kleine archeologische vondst, maar gelijk maar een heel dorp. Een indrukwekkend dorp dat zeker en ik kan me de benaming Cliff Palace dan ook heel goed invoelen. Wetherill zou zich ontwikkelen tot een uitmuntend amateur-archeoloog en samen met zijn broers nog meer ontdekkingen doen.
De Anasazi hebben zichzelf nooit zo genoemd, vertelt de ranger die zich voorstelt als Jeremy, dat is een term die de archeologen van de Navajo overgenomen hadden. Op de vraag 'wie zijn dat die daar geleefd hebben?' antwoordden zij: 'het oude volk' of zoals dat in het Navajo heet de Anasazi. De Navajo en de Anasazi waren geen tijdgenoten, want de Anasazi waren allang uit dit gebied vertrokken toen de Navajo vanuit het noorden naar dit gebied migreerden. Hoewel er de laatste tijd weer theorieën zijn dat de Navajo hier al (veel) langer leven dan wordt aangenomen en misschien toch tijdgenoten waren.
Aan de hand van te onderscheiden kenmerken aan vooral aardewerk en andere gebruiksvoorwerpen komen de archeologen tot indelingen in verschillende culturen, de Mogollon, de Sinagua, de Hohokam en de Anasazi om maar de belangrijkste te noemen en die culturen worden weer onderverdeeld in tijdsperiodes. Het betreft hier allemaal namen die deze volkeren nooit zelf verzonnen hebben, hoe zij zich noemden weten we niet. Voor zover bekend kenden deze culturen niet het fenomeen geschreven taal. Er zijn wel rotstekeningen en pictogrammen gevonden, maar die lijken te beperkt om iets van een taal te vormen. Het waren waarschijnlijk symbolen, wat die symbolen voorstelden is vaak onduidelijk. Afbeeldingen van dieren kunnen een betekenis gespeeld hebben bij jachtrituelen en zo zijn er wel meer pictogrammen die uitlegbaar zijn, maar vaak is er ook sprake van meer abstracte symbolen. En wat betekent bijvoorbeeld de afdruk van een handpalm, zoals je die vaak aantreft.
Spiritueel centrum
De ranger vertelt alvorens we echt het dorp betreden, dat de archeologen denken dat Cliff Palace een spiritueel centrum was. Er zijn zoveel kiva's (cirkelvormige ondergrondse ruimtes van verschillende groottes, nu vaak open, maar in de Anasazi-tijd waarschijnlijk met houten daken) in het dorp dat die nooit alleen maar voor eigen dorpsgebruik konden zijn. Cliff Palace was wellicht een soort Vaticaan voor de Anasazi van het Mesa Verde gebied.
Dwars door Cliff Palace loopt een muur, dat is nu niet meer zo duidelijk zichtbaar, maar toen het dorp nog bewoond werd moet deze muur het dorp echt in tweeën gedeeld hebben. Waarom was dat, had dat een religieuze achtergrond? In de religie van de Anasazi speelde het dualisme een belangrijke rol: leven en dood, dag en nacht, koud en warm, water en vuur.. Heeft de tweedeling van het dorp daar mee te maken. Waren het twee, laten we het kloosterorden noemen, die ieder rituelen uitvoerde voor één van de beide kanten van de dualiteit?
We weten het niet. Wat we wel weten is dat de Anasazi niet zomaar in het niets verdwenen zijn, zoals dit zo raadselachtig door Ceram werd beschreven: de Zuni, De Hopi, de Laguna en de andere Pueblovolken uit de wijde omgeving zijn nazaten van de Anasazi, hetgeen ze zelf ook altijd beweerd hebben en waarover ze verhalen in hun mondelinge overleveringen. De laatste tijd komen de archeologen tot het inzicht dat de Pueblovolkeren daar gewoon gelijk in hebben. Wat blijft is het raadsel waarom ze hier zo plotseling vertrokken. Allerlei verklaringen worden gegeven, droogte, oorlog, religieuze tegenstellingen. Het meest waarschijnlijk was het een combinatie van droogte en de uitputting van de landbouwgrond.
Dit gebied was in de Anasazi-tijd dichter bevolkt dan nu. De grond is niet erg vruchtbaar en kan uitgeput raken als er veel, te veel geoogst wordt. Ook kan er sprake zijn geweest van overbejaging in het gebied. Dit alles heeft waarschijnlijk tot het wegtrekken van de Anasazi geleid naar andere gebieden, waar de leefomstandigheden gunstiger waren. Nog steeds komen er hier Pueblo-indianen voor religieuze rituelen. Zij zien deze plaatsen als heilige plaatsen van hun voorouders. Je kunt dan ook wel in geschiedenisboeken schrijven dat Richard Wetherill Cliff Palace ontdekt heeft, maar de indianen wisten waarschijnlijk allang van hun bestaan, maar waarom zouden ze het aan de blanken vertellen nietwaar.
Overhangende klif
We betreden het dorp en dwalen langs de ruines, we bekijken de vele kiva's. Altijd hetzelfde concept, een vuurplaats, een luchtkanaal aan de zijkant, waar een rechtopstaande steen zorgt voor verspreiding van de verse lucht naar twee kanten. In het midden de 'sipapu', het gat dat symboliseert dat de voorouders vanuit een vorige wereld door een gat in de aarde opgestegen zijn naar deze wereld. Ongelooflijk om hier zomaar rond te lopen. Hoe moet dat geweest zijn dat leven toen, ik probeer het me voor te stellen, maar dat valt niet mee met al die mensen om me heen.
De overhangende klif geeft een heel aparte atmosfeer. Het zal hier in de winter ontzettend koud zijn denk ik, zelfs nu is het 's nachts al behoorlijk fris. Op illustraties zie je vaak halfnaakte Anasazi's. Dat kan alleen maar in de hoogzomer geweest zijn, in de winter waren ze gekleed in dierenhuiden en ook zijn er resten van katoenen kleding gevonden. Ik raak de steen aan met mijn hand. Anasazi handen hebben dit gebouwd, zoveel jaar geleden en het ziet er nog steeds heel goed uit, terwijl de plaats al zevenhonderd jaar onbewoond is.
We gaan weer omhoog langs de andere kant, een steile klim, waar je soms hand- en voetsteunen gebruikt die door de Anasazi in de rots zijn uitgehakt. Even later staan we bezweet weer boven.
Voordat we naar Balcony House gaan hebben we tijd om de Ruins Road af te rijden. We komen bij een pithouse, de resten van een oude behuizing van de vroege Anasazi. Het was niet meer dan een omvangrijke kuil in de grond met wanden en een dak van takken die met leem werden bestreken. Van dat dak en de wanden is natuurlijk niets overgebleven. De indeling van het pithouse met de haard en de sipapu en de luchtkoker werd later voortgezet in de indeling van de kiva toen de Anasazi al stenen dorpen bouwden. Als een soort eerbetoon aan het vroegere bestaan.
We komen bij een uitzichtspunt waar we een fraai uitzicht hebben over het Square Tower house, een dorpje dat minder groot is dan Cliff Palace, maar heel mooi bewaard gebleven. In deze hele omgeving zijn heel veel dorpen en dorpjes te vinden, ook buiten dit nationale park in het Ute Mountain Reservation. Het Mesa Verde National Park kent twee hoofdwegen over de mesas, die van Chapin Mesa en die van Wetherill Mesa, deze laatste nog hoger gelegen weg is alleen in de zomermaanden open en begaanbaar.
Verder over de Ruin Road, nog meer pithouses en een ruïne die genaamd is House of many Windows. Er is een mooi uitzicht vanaf Sun Point schuinsweg naar Cliff Palace en het is een sport om in de vallei sporen van de Anasazi te vinden. Daar zie je in de bergwand een opslagplaatsje in een kloof, verderop denk je iets van een huis te zien, daar tussen die begroeiing aan de overkant. Dat je zo schuinsweg naar Cliff Palace kan kijken komt omdat de uitstekende rotswand die in je blikveld ligt voor een deel door de Anasazi is weggehaald. Men denkt dat Sun Point bij mogelijke astronomische metingen van de Anasazi een rol speelde en dat ze om die reden voor een vrij uitzicht zorgden.
Steile houten ladder
Even later komen we bij Sun temple, een enorm omvangrijk gebouw met hele dikke muren. Wat ooit de taak van dit gebouw is daar speculeert men over, misschien een observatorium?
We zijn bijna te laat voor de rondleiding door Balcony House, maar er was ook zoveel te zien onderweg. De ranger Richard is al bezig met zijn verhaal als wij arriveren. Hij vertelt wat er allemaal verboden is om mee naar beneden te nemen...'geen wapens, geen voedsel, geen rotzooi, geen drank'...dan pauzeert hij even; 'wat heb ik daar dan eigenlijk te zoeken' mompelt hij. De wat pafferige Richard die ik een jaar of vijftig schat, zal zijn verhaal voortdurend doorspekken met droge humor. Hij waarschuwt iedereen dat we een heel steile houten ladder op moeten om Balcony House binnen te komen en dat mensen met hoogtevrees het beste hier kunnen blijven. We gaan op pad. Eerst een bergpaadje af en dan komen we inderdaad bij een steile, maar brede, houten ladder. Richard vertelt dreigend dat de vorige keer hier een paar kinderen van de groep afgedwaald waren en dat ze pas begonnen te huilen nadat hij ze weer terugvond!! We volgen hem de ladder op, het valt wel mee als je niet naar beneden kijkt.
Dan moeten we nog kruipen door een gangetje en zijdelings tussen een muur en de rotswand door en dan staan we in Balcony House, niet zo groot als Cliff Palace maar wel heel indrukwekkend. Er hangt hier een heel andere sfeer, wat mysterieuzer. Balcony House bevindt zich halfweg de rotswand en je kijkt als een adelaar uit over het dal. Richard vertelt dat vermoed wordt dat Balcony House een opleidingsinstituut was voor sjamanen - medicijnmannen. Ook hij vertelt dat hier nog regelmatig indianen komen voor rituelen. Er is één plaats langs de Wetherill Mesa, het Stephouse, waar geen indiaan een voet durft te zetten en ook Richard ervaart elke keer als hij daar komt een aparte sfeer en hij vertrekt er altijd met hoofdpijn. Hij komt daar dus niet graag.
Ook hier zien we weer de karakteristieke kiva's. Je ziet dat de indianen enorme steunbalken gebruikt hebben bij de aanleg van Balcony House, op sommige plekken steken ze uit de muren of geven ze aan dat hier ooit een muur gestaan heeft. We gaan weer terug via een pittige klim waar de enige steun in de rotswand weer bestaat uit de door de Anasazi uitgehakte voet- en handsteunen.
We bedanken Richard en vertrekken naar het Park Headquarters waar we een bezoek brengen aan het museum. Een interessante tentoonstelling over het dagelijks leven van de Anasazi en een informatieve film van 25 minuten. In de boekwinkel koop ik een thriller van Tony Hillerman - zijn boeken met de Navajo politiespeurders Jim Chee en Joe Leaphorn als hoofdpersonen lees ik graag - en een boek over de geschiedenis van de Navajo. Vanuit het museum kun je wandelen naar de enige ruïne die je zonder rangerbegeleiding mag bezoeken, het Spruce Tree House, dat doen we dus. Het is een mooie afdaling, tamelijk steil. Het is druk in Spruce Tree House, we slenteren op ons gemak wat rond en dalen af in een overdekte kiva. Heel mysterieus als je daar in die kiva zit, een houten dak boven je, de geluiden van buiten vallen weg en het is een geluk om hier even alleen te zijn.
Een steile klim naar boven, we beginnen de kuiten te voelen. Bij alle bezienswaardigheden staat een rek met boekjes met informatie over dat wat je gaat zien. Ze kosten een kwart dollar. Je kunt het boekje zo pakken en er wordt van je verwacht dat je een kwart dollar in het bakje ernaast doet. Zo heb ik vandaag een aantal boekjes verzameld (en betaald natuurlijk).
We gaan op ons hotel in Cortez aan, het was een enerverende dag. Op de autoradio hebben we de Voice of the Navajo Nation op. Afwisselend Navajo en Engels. Het wordt donker en bewolkt en het gaat regenen. Ik hoor de rollende donder en in de verte zie ik het weerlichten boven de bergen.
750.080
